Ne kadar ölümcül? | Sıtma genetiği

Ne kadar ölümcül? | Sıtma genetiği

Sıtmanın “insan katili” olarak anılmasının sırları genetik bir çalışmayla ortaya çıkarıldı.

Cambridge’deki Wellcome Sanger Enstitüsü’nden (İngiltere) araştırmacılar tarafından yürütülen çalışma, parazitin soy ağacının izini sürmek için yedi tür sıtmayı karşılaştırdı.

Bu, yaklaşık 50 bin yıl öce, parazitlerin insana bulaşan en ölümcül türlere dönüşen bir “bağ” ile ayrıldığını ortaya çıkardı. (Buradaki “bağ”ı DNA sarmalındaki bir dal olarak düşünebilirsiniz.)

Bulgular Nature Microbiology adlı dergide yayınlandı.

Bu sapmanın bir unsuru da, sıtmaların insan kırmızı kan hücrelerini enfekte etmesini sağlayan genetik bir değişmeydi. Bu, önceki çalışmaların sıtma önleyici bir aşı için hedef sağlayabileeğini işaret eden bir “ölümcül DNA sarmalı.”

“Araştırmamız , kritik fırtınayı meydana getiren sıralı serileri bir araya getirdi. Parazitlerin sadece insana bulaşmakla kalmayıp sivrisinekler tarafından ayrılmasına olanak tanıdı” diyor baş araştırmacılardan Dr. Matt Berriman.

Küresel Katil

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre her yıl 200 milyondan fazla insan sıtma hastalığına yakalanıyor. Hastalık, 2016 yılında dünya çapında neredeyse yarım milyon insanın ölümüne neden oldu ve bu ölümlerin çoğu 5 yaşında altındaki çocuklardı.

Bu küresel sağlık sorununa neden olan parazitin en ölümcül türü Plasmodium falciparum. 

Bu tür bir dişi Anopheles sivrisinek ısırması yoluyla bulaşır ve çoğu kez insanları öldürürken, büyük maymunların bazılarını da (şempanzeler ve goriller) enfekte edebilir.

Araştırmacılar bu verileri incelemek için Gabon’daki bir sığınakta yaralı ve yetim kalan maymunlara bakan bir ekiple işbirliği yaptı. Hayvanların sağlık kontrolleri kapsamında, veteriner hekimler onlardan kan örnekleri aldılar.

Dr. Berriman yaptığı açıklamada ” Sağlıklı hayvanların kanlarında çok yüksek bir parazit seviyesine sahip olduğu ortaya çıkıyor. Kan örnekleri, sıtmanın evrimsel tarihini izleyebilmek için kullanabilecekleri bir dizi genetik kodu sağlamıştır.

Dr. Berriman açıklamasına şöyle devam ediyor: “Bir parazitin tarihini incelemek için elimizde fosil yok. Ancak bu sıtma türlerinin genomlarını karşılaştırarak, parazitin nasıl ölümcül Plasmodium falciparum‘a dönüştüğünü izleyebileceğiz.”

Yakın Akrabalar

Araştırmacılar yedi farklı sıtma türünü incelediler. Bilim insanları Plasmodium falciparum a giden evrimsel soyunun 50 bin yıl önce ortaya çıktığını, ancak 3 ila 4 bin yıl öncesine kadar insanlara özgü bir parazit türü olarak tamamen ayrılmadıklarını keşfettiler. Modern insanın son zamanlardaki genişlemesi ve yayılması, parazitlerin geri dönülmez olarak insana özgü bir biçime dönüştüğü durumunu yaratıyor.

“Günümüzde çoğu insan sıtma hastalığını bir insan hastalığı olarak düşünür ve bunun 50 bin yıl önce tür bariyerini geçen ve ardından insan tarafından bilinen en ölümcül hastalıklardan biri haline gelmek için evrimi kullanan bir hayvan hastalığı olduğunu unuturlar.” <Prof. Hemingway>